Voor het project ‘Kan ik je ergens mee helpen?’ wil Koninklijke Visio de inzetmogelijkheden van en de behoeften aan een spraakgestuurde toepassing onderzoeken onder haar leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs en meervoudig beperkte cliënten op een woongroep. Visio hoopt met een spraakgestuurde toepassing te kunnen bijdragen aan het vergroten van de zelfstandigheid van visueel beperkte mensen.
Voor het verkrijgen van inzichten uit de gevarieerde doelgroep heeft Visio een beroep gedaan op de expertise van UXkids. UXkids keek voor dit onderzoek mee in het reilen en zeilen op twee Visio scholen en een woongroep van Bartiméus. Door het observeren van en in gesprek gaan met de leerlingen en cliënten is informatie opgehaald over de leer- en leefomgeving en de wensen en behoeften van leerlingen en cliënten over het leren en leven met een visuele beperking. UXkids heeft vervolgens de inzetmogelijkheden voor een spraakgestuurde toepassing in de leer- en leefomgeving geïnventariseerd en voorwaarden geformuleerd voor de ontwikkeling van zo’n toepassing.
Koninklijke Visio is het expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen. Haar missie is het vergroten van de maatschappelijke participatie van de visueel beperkte doelgroep. Meedoen in de samenleving is van essentieel belang voor het welzijn van de mens. Inclusieve en toegankelijke (leer)middelen dragen hieraan bij.
Onderzoek op maat
Vanuit de wens om een inclusieve spraakgestuurde toepassing te ontwikkelen, selecteerde Visio vier uiteenlopende doelgroepen voor deelname aan het onderzoek. Grootschalig onderzoek onder zo’n gevarieerde (leeftijds)groep vraagt om inclusieve en toegankelijke onderzoeksactiviteiten die aansluiten bij zowel de cognitieve vaardigheden en capaciteiten als de leef- en belevingswereld van elke doelgroep. Daarnaast speelt de leer- en leefomgeving een belangrijke rol in het selecteren en ontwerpen van geschikte onderzoeksactiviteiten.
Een aanpak op maat per doelgroep:
- Leerlingen uit het basis speciaal onderwijs. UXkids ging als eerste in gesprek met leerlingen van het Visio Onderwijs Amsterdam. Passend bij deze leeftijdsdoelgroep ontwikkelde UXkids een lesprogramma over Zaliën de alien. Storytelling is een krachtige tool om de fantasie van jonge kinderen te prikkelen en in hun kracht te zetten.
- Leerlingen uit het voortgezet speciaal onderwijs. UXkids ging vervolgens in gesprek met leerlingen van het Visio Onderwijs Grave. UXkids faciliteerde focusgroepen, bedacht opdrachten en betrok leerlingen op het VSO in een brainstorm. Een aanpak die goed aansluit bij de leeftijdsgroep van 15-16 jarige leerlingen. Deze leeftijdsgroep wil meedenken en hun stem laten horen. Dit vraagt om een serieuze, volwassen benadering.
- Cliënten met een meervoudige beperking op een woongroep. Parallel aan het onderzoek op het voortgezet onderwijs, liep UXkids mee met cliënten op een woongroep en dompelde zich onder in de wereld van een woongroep. Deze onderzoeksmethode, genaamd Shadowing, leent zich goed voor deze doelgroep. Het geeft cliënten de ruimte om hun leefomgeving te laten zien en hierover te vertellen.
- Leerkrachten en cliëntbegeleiders. In navolging van de sessies met leerlingen en cliënten, faciliteerde UXkids Expert Interviews met leerkrachten uit het basis- en voortgezet speciaal onderwijs en cliëntbegeleiders van woongroepen.
Empathize fase | Design Thinking
Het onderzoek en de toegepaste onderzoeksactiviteiten maken onderdeel uit van de empathize fase, de eerste stap uit het Design Thinking proces. De Empathize fase kenmerkt zich door het verkennen van een vraagstuk, het ophalen van informatie bij de doelgroep en het in kaart brengen van de context. Onderzoekers dompelen zich onder in de wereld van een doelgroep en hun belevingswereld om op basis van de opgedane kennis een beeld te schetsen van de bij het vraagstuk behorende mogelijkheden en belemmeringen.
In het volgende hoofdstuk kijken we in detail naar de gekozen onderzoeksopzet per doelgroep.
1. De kracht van storytelling bij onderzoek in het basisonderwijs.
Voor het onderzoek met de basisschoolleerlingen ontwikkelde UXkids een lesprogramma over Zaliën de alien. Zaliën is een alien die niet kan zien en is gestrand op onze aarde. Om erbij te horen wil Zaliën, net als andere kinderen, graag naar school toe.
Het toevoegen van storytelling aan het lesprogramma laat leerlingen als passant naar het vraagstuk kijken. Het prikkelt de fantasie en tovert de leerlingen om tot expert. Zaliën, in de rol van mediator, geeft leerlingen de ruimte om vanuit een ander perspectief over hun beperking (een beladen onderwerp voor de leerlingen) te praten. Om het verhaal nog meer tot leven te laten komen laat UXkids een ‘echte’ tastbare Zaliën knuffel in het klaslokaal bezorgen. Bij binnenkomst staat Zaliën in een doos in het klaslokaal en krijgen de leerlingen de kans om Zaliën te voelen.
In 4 lessen geven leerlingen Zaliën, aan de hand van verschillende opdrachten en activiteiten, een kijkje in hun leven.
Bij het ontwikkelen van de activiteiten staat het creëren van een veilige en open omgeving voorop. De leerlingen moeten zich op hun gemak voelen en bovenal plezier beleven tijdens het lesprogramma. Elke les bestaat uit een aantal onderzoeksactiviteiten:
- Voorstelronde
- Diverse opdrachten
- Playtesting
- Een-op-een gesprekken
Voorstelronde
Na de kennismaking met Zaliën stellen de leerlingen zich voor door te vertellen wat Zaliën kan leren van hen. Het verleggen van de focus naar ‘wat kun jij Zaliën leren’ zet de leerlingen in hun kracht en neemt de aandacht weg van hun eigen beperking. Het leren kennen van elkaar vormt een belangrijke basis voor het creëren van een veilige en vertrouwde omgeving en zorgt ervoor dat de leerlingen zich (sneller) op hun gemak voelen.
Diverse opdrachten
De leerlingen werken tijdens het lesprogramma aan diverse opdrachten, zoals:
- Het invullen van de School Wegwijzer: Leerlingen beschrijven, aan de hand van door UXkids opgestelde vragen, hun schooldag en ervaringen over leren met een visuele beperking. De School Wegwijzer heeft als doel het verzamelen van aanknopingspunten voor het een-op-een gesprek en de invulling voor het vervolg van de lessenreeks.
- Het uitwerken van een lesactiviteit: De leerlingen werken een lesactiviteit, aan de hand van de computational thinking methode, stap voor stap uit. Deze opdracht geeft inzicht in de (extra) handelingen die een leerling met een visuele beperking verricht bij het uitvoeren van een lesactiviteit en welke pijnpunten dit kent.
- Brainstormen: De leerlingen denken na over welke handelingen of lesactiviteiten je ook met de stem uit kunt voeren. De brainstorm levert ideeën op die mogelijke aanknopingspunten blootlegt voor vervolgonderzoek.
Playtesting
In de laatste les staat playtesting centraal. De leerlingen ondervinden zelf hoe het is om spraakgestuurde commando’s te geven aan de spraakassistent op de mobiele telefoon van de leerkracht. Het geeft de leerlingen een kijkje in de wereld van spraaktechnologie, door het zelf ervaren en spelen met een spraakassistent. Playtesting geeft ook inzicht in de houding en het gedrag van de leerlingen bij het gebruik van een spraakgestuurde toepassing. UXkids bespreekt met de leerlingen de mogelijkheden en de wensen en behoeften voor het gebruik van een spraak assistent. Het bespreken van de mogelijkheden voor spraaktechnologie helpt de leerlingen bij het uitwerken van hun ideeën voor een spraakgestuurde toepassing.
Een-op-een gesprekken
UXkids spreekt, aan het einde van elke les, leerlingen in een-op-een gesprekken. De leerlingen vertellen over hun (les)dagen en delen hun ervaringen met leren. De gesprekken leveren inzichten op over wat leren met een visuele beperking betekent en wat nodig is voor het leuker en makkelijker maken van leren.
2. Focusgroepen geeft leerlingen in het voortgezet onderwijs een podium om hun stem te laten horen.
Na het onderzoek in het basisonderwijs heeft UXkids onderzoek gedaan in het voortgezet onderwijs. UXkids kiest bewust voor een andere introductie van het project. Storytelling slaat door het speelse en verhalende karakter minder goed aan bij leerlingen op het voortgezet onderwijs. Deze leeftijdsgroep vraagt om een serieuze benadering. De onderzoeksactiviteiten op het voortgezet onderwijs bestaan uit:
- Focusgroepen
- Opdrachten
- Een-op-een gesprekken
Focusgroepen
Een focusgroep sluit goed aan bij de leeftijdsgroep van 15-16 jarige leerlingen. Deze leeftijdsgroep is goed in het onder woorden brengen van hun mening en is gebaat bij een meer ‘volwassen’ aanpak. Binnen de focusgroepen staan onderwerpen met gesprekspunten aan de basis voor een dialoog met de leerlingen. De intentie is om een open dialoog te faciliteren waarbij de leerlingen op elkaars inbreng reageren, aanvullingen doen, of situaties vanuit een ander perspectief belichten.
Opdrachten
Aan de hand van verschillende opdrachten denken de leerlingen, samen of individueel, na over een vraagstuk en welke persoonlijke wensen en behoeften daarbij een rol spelen.
- TOP 3: Voor het verkrijgen van inzicht in de leeromgeving, de wensen en behoeften van leerlingen voor het makkelijker en leuker maken van leren, bedacht UXkids een opdracht met als vraag: “Hoe zorgen we ervoor dat het leren op Visio scholen makkelijker en leuker wordt en minder tijd en energie kost.”. De leerlingen is gevraagd om in een groep van 2-3 leerlingen een TOP 3 te maken van wat er op school minder leuk is, onhandig of vervelend werkt en/of veel tijd kost.
- Brainstormen: Leerlingen denken na over wat ze willen doen als hun school hun een budget van 10.000 euro geeft om de leerervaring op hun school leuker te maken. Het geeft leerlingen de kans om ideeën te bedenken en aan de groep te vertellen waar hun behoefte ligt. Het geeft de mogelijkheid tot het doorvragen over bepaalde onderwerpen.
Een-op-een gesprekken
UXkids spreekt na het lesprogramma met de leerlingen over het leren en leven met een visuele beperking. De leerlingen kiezen zelf onderwerpen uit van een topiclijst. Een topiclijst bevat relevante onderwerpen, zoals vriendschap, zelfstandigheid en participatie, die aansluiten bij het vraagstuk en de belevingswereld van de leerlingen. Door het aanreiken van een topiclijst kan een leerling zelf bepalen en de controle houden over de inhoud van het gesprek. Het een-op-een gesprek levert nieuwe inzichten op die in het lesprogramma nog onbesproken waren.
3. Shadowing van cliënten geeft een inkijkje in het leven op een woongroep.
Na het onderzoek op het voortgezet onderwijs, stonden de cliënten op een woongroep, op het programma.
UXkids heeft bij het onderzoek op de woongroep gekozen voor de onderzoeksmethode Shadowing en liep daarvoor twee dagdelen mee met cliënten. Door het observeren van cliënten tijdens het uitvoeren van taken en dagelijkse activiteiten en (indien mogelijk) het voeren van gesprekken met cliënten, heeft UXkids de context en de behoeften aan een spraakgestuurde toepassing in kaart gebracht.
Het meelopen met de cliënten op een woongroep geeft inzicht in het leven van de cliënten, de dagelijkse activiteiten en het spontane gebruik van de aanwezige Google Home op de woongroep. De cliënten vinden het leuk om hun leefomgeving te laten zien en laten met trots hun kamers zien. Deze situaties geven aanleiding tot gesprekken met cliënten die bijdragen aan het schetsen van de context.
4. Expert Interviews voor het verzamelen van kennis over leren en leven met een visuele beperking.
In navolging van de onderzoeksactiviteiten met de leerlingen en cliënten op de woongroep, faciliteert UXkids Expert Interviews met leerkrachten en cliëntbegeleiders. De leerkrachten en cliëntbegeleiders delen hun kennis en ervaringen over het lesgeven aan en begeleiden van visueel beperkte leerlingen en cliënten. Het betrekken van mensen die dicht bij de doelgroep staan levert zowel bevestigende, als nieuwe inzichten op die bijdragen aan het definiëren van een richting voor de ontwikkeling van een spraakgestuurde toepassing.
Wat leverde het onderzoek op?
Door het toepassen van passende onderzoeksactiviteiten per doelgroep, heeft UXkids de kansen en voorwaarden voor het ontwikkelen van een spraakgestuurde toepassing en de belangrijkste thema’s die spelen per doelgroep inzichtelijk gemaakt. Deze inzichten heeft UXkids verzameld in een inhoudelijk rapport en een hands-on How-to guide voor toekomstige onderzoeken.
Een uitgebreid rapport
In een uitgebreid rapport heeft UXkids niet alleen de voor- en nadelen van een voice applicatie in kaart gebracht, maar ook een duidelijk beeld geschetst van de uiteenlopende wensen, behoeften en beperkingen van de verschillende doelgroepen. Koninklijke Visio heeft op basis van het onderzoek eigen ideeën geëvalueerd en een thema gekozen voor de ontwikkeling van een voice applicatie.
How-to guide
Om de Koninklijke Visio in de toekomst op weg te helpen met het verrichten van onderzoek onder hun gevarieerde doelgroep, schreef UXkids haar bevindingen over de toegepaste onderzoeksactiviteiten op in een How-to guide. Dit geeft medewerkers van Koninklijke Visio houvast om vaker zelf informatie op te halen bij haar doelgroepen.
